Liên hiệp chống bệnh Dại – Kế hoạch một sức khỏe để loại trừ tử vong do bệnh Dại ở người
Ngày nay, khi chúng ta trải nghiệm một nhận thức mới về sức khỏe cộng đồng, cần xây dựng động lực nhằm chấm dứt tử vong ở người do bệnh dại vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này, các chú chó trên thế giới sẽ phải được tiêm phòng hàng loạt. Trong thời điểm hiện tại, khi chúng ta chống lại chủng coronavirus mới nổi, COVID-19, các chương trình tiêm phòng hàng loạt đang được tiến hành, để giảm sự lây lan của vi rút này và bảo vệ những người có nguy cơ tử vong cao nhất. Vắc-xin là công cụ chính được chọn để chống lại COVID-19 vì chúng giúp chống lại các bệnh do vi rút gây ra. Hai bệnh truyền nhiễm của con người đã được loại trừ thông qua tiêm phòng; bệnh đậu mùa, do vi rút variola và bệnh dịch tả trâu bò. Việc loại bỏ đáng kể bệnh bại liệt, sởi, thương hàn và ho gà về mặt địa lý đã đạt được, thông qua việc tạo miễn dịch hàng loạt cho trẻ em, ước tính cứu sống 2-3 triệu người mỗi năm.
Đối với người các công cụ để loại bỏ bệnh dại đã có sẵn. Vắc-xin phòng bệnh dại ở người được tiêm cho những cá thể bị động vật cắn như một phương pháp điều trị được gọi là dự phòng sau phơi nhiễm (PEP). Đối với chó các loại vắc-xin vô hoạt phòng bệnh dại dạng tiêm luôn sẵn có và đã được chứng minh là có thể ngăn chặn sự bùng phát bệnh dại chó. Đối với động vật hoang dã vắc-xin phòng bệnh dại đường uống đã được sử dụng để loại trừ bệnh dại trên cáo ở Tây Âu và các biến thể của bệnh dại chó ở Hoa Kỳ. Vậy, đâu là những thứ còn thiếu để loại bỏ bệnh dại ở người? Đó là sự nhận thức về bệnh, ưu tiên phòng ngừa và luôn sẵn sàng tiêm phòng cho chó để bảo vệ mạng sống của con người. Hầu hết tất cả nạn nhân mắc bệnh dại ở người (> 99%) đều có tiền sử bị chó dại cắn. Ước tính có khoảng 59.000 trường hợp tử vong ở người xảy ra mỗi năm chủ yếu ở các quốc gia thiếu cơ sở hạ tầng chăm sóc sức khỏe đầy đủ. Bốn mươi phần trăm số ca tử vong này là ở trẻ em dưới 15 tuổi sống ở Châu Phi và Châu Á. Đáng buồn thay, cứ 9 phút lại có một người chết vì bệnh dại.
Vì những lý do này, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp bệnh dại ở người là một bệnh nhiệt đới không được quan tâm đúng mức. Ước tính thiệt hại toàn cầu do bệnh dại là 8,6 tỷ USD/năm. Chi phí này được tính toán chủ yếu dựa trên số người bị mất, số tiền chi cho PEP và thiệt hại kinh tế từ những người bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh . Vì các ca tử vong ở người có thể ngăn ngừa được, thông qua PEP và tiêm phòng cho chó, cộng đồng phòng chống bệnh dại toàn cầu đang cố gắng đoàn kết các quốc gia và đầu tư ngay từ bây giờ vào việc phòng chống bệnh dại và ưu tiên loại bỏ bệnh dại ở người vào năm 2030. Nỗ lực này sẽ đòi hỏi phương pháp tiếp cận Một sức khỏe bền vững để tiêm phòng bệnh dại chó cho các nước, để giảm đáng kể nguy cơ phơi nhiễm bệnh dại ở người.
Để đạt mục tiêu này, một kế hoạch chiến lược đã được đưa ra có tên Liên hiệp chống lại bệnh Dại (United Against Rabies – UAR), xuất hiện sau thỏa thuận Một sức khỏe được thực hiện giữa ba bên WHO, Tổ chức Thú y Thế giới (OIE) và Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) vào năm 2010. Liên minh Toàn cầu Kiểm soát Bệnh dại (GARC), tổ chức phi lợi nhuận toàn cầu có trụ sở tại Vương quốc Anh, đóng vai trò trung tâm trong việc thúc đẩy và hỗ trợ các nỗ lực của UAR ở cấp quốc gia và khu vực. Các yếu tố chính của UAR là cải thiện khả năng tiếp cận của bệnh nhân với dịch vụ chăm sóc y tế sau khi bị cắn (đặc biệt là đối với những người nghèo) và tiêm phòng đủ lượng vắc-xin cho chó mỗi năm để phá vỡ chu kỳ lây truyền vi rút, từ đó giảm nguy cơ phơi nhiễm với chó dại. Chương trình UAR cũng hỗ trợ cải thiện báo cáo dịch bệnh, sử dụng các công cụ giám sát, giáo dục cộng đồng và tiếp cận cộng đồng.
Để ngăn chặn sự lan truyền vi rút dại ở chó, người ta ước tính rằng khoảng 70% đàn chó cần được tiêm phòng mỗi năm. Mức độ “miễn dịch đàn” này nên được duy trì ít nhất từ ba đến năm năm. Đây là một khó khăn do chó con được sinh ra quanh năm và những con chó chưa được tiêm phòng sẽ xâm nhập vào quần thể địa phương. Sự gia tăng nhanh chóng quần thể chó là lý do vì sao việc áp dụng vắc-xin phòng dại hàng năm là rất quan trọng. Vắc-xin chất lượng cao là công cụ chính cần thiết để loại bỏ các ca tử vong do bệnh dại ở người vào năm 2030.
Trung tâm Thú y cộng đồng của Boehringer-Ingelheim Animal Health (BI AH) hỗ trợ tích cực cho chương trình toàn cầu của UAR. Chúng tôi cung cấp cho các cơ quan chính phủ nguồn vắc-xin ổn định phòng bệnh dại dạng tiêm chất lượng cao được gọi là RABISIN. Vắc-xin này đã được đăng ký tại hơn 60 quốc gia và đã được sản xuất trong hơn 50 năm. Nó đã được sử dụng ở nhiều nước để kiểm soát các đợt bùng phát bệnh dại ở chó. Vào năm 2019, WHO đã công nhận Mexico không có người chết do bệnh dại chó. Tiêm phòng cho chó để ngăn ngừa tử vong ở người đã mang lại lợi tức đầu tư đáng kể trong giai đoạn 1990-2015: “từ năm 1990 đến năm 2015, chương trình tiêm phòng bệnh dại quốc gia cho chó ở Mexico đã ngăn ngừa được khoảng 13.000 ca tử vong do bệnh dại ở người” . Tuyên bố này là một ví dụ về sự thành công có thể thực hiện được thông qua các chương trình tiêm phòng hàng loạt cho chó. Chương trình phòng chống bệnh dại ở chó Mexico đã sử dụng vắc-xin phòng bệnh dại của BI AH.
Những chú chó được tiêm phòng trong các chiến dịch tiêm phòng hàng loạt thường được đánh dấu bằng mắt theo một cách nào đó. Sự nhận dạng có thể chỉ mang tính chất tạm thời, chẳng hạn như đánh đấu bằng sơn hay vòng cổ bằng giấy. Đếm số chó được đánh dấu là một phương pháp phổ biến được sử dụng để ước tính mật độ quần thể đàn. Các phương pháp đánh dấu này không tốn kém và thực hiện nhanh chóng nhưng không xác định được con chó đã được tiêm phòng sau vài ngày. Dùng một loại vòng cổ bền hơn là một sự thay thế hấp dẫn. Tuy nhiên, những chiếc vòng cổ không thể hư rách sẽ đắt hơn và có thể gây nguy hiểm cho chó thả rông. Vòng cổ chắc quá có thể quấn chặt cổ chó con khi chúng lớn lên hoặc có thể mắc vào các vật dụng trong môi trường và gây vướng víu.
Cần có vòng đeo cổ cho chó trong các chiến dịch tiêm phòng hàng loạt, vòng làm bằng nhựa dẻo, dễ nhìn thấy và bền chắc để xác định chó đã được tiêm phòng. Chó được đeo vòng cổ sống trong cộng đồng có thể cải thiện đáng kể việc giám sát sau tiêm phòng. Để hỗ trợ giáo dục cộng đồng về bệnh dại, BI AH đã thử nghiệm một kiểu vòng cổ mới cho chó ở Karachi, Pakistan. Vòng cổ bằng nhựa mềm đang được chứng minh là một sự bổ sung tuyệt vời cho các chương trình tiêm phòng cho chó, được chó chấp nhận tốt và tồn tại rộng rãi trong cộng đồng trong nhiều tháng. Điều thú vị là những con chó được tiêm phòng có đeo vòng cổ thường có sự đồng cảm với con người hơn vì chúng được chăm sóc và yêu quý thể hiện qua việc bảo vệ chúng. Những con chó không sợ người ít cắn người hơn và nếu bị chúng cắn người ta biết rằng họ không có nguy cơ mắc bệnh dại. (Guillaume Convert, trao đổi cá nhân). Vòng cổ không chỉ để nhận biết những con chó đã được tiêm phòng mà còn tạo cơ hội để giáo dục và vận động phòng chống bệnh dại. Thiết lập các chiến dịch tiêm phòng đại trà bền vững cho chó là mục tiêu chính của BI AH nhằm hỗ trợ nỗ lực của UAR.
Kế hoạch UAR dễ dàng thích ứng với mọi quốc gia. Các chuyên gia về bệnh dại luôn sẵn sàng cho các mục đích tư vấn và lập kế hoạch. Khi chúng ta tiếp tục chống lại đại dịch toàn cầu vào năm 2021, thế giới đang học hỏi tầm quan trọng và giá trị của vắc-xin trong cuộc chiến chống lại COVID-19. Khi chúng ta đạt được những bước tiến trong cuộc chiến này thì nên áp dụng các bài học kinh nghiệm cho một mục tiêu tốt đẹp khác là loại bỏ các ca tử vong do bệnh dại ở người vào năm 2030.
(Theo Bản tin Thú y cập nhật số 06/2021)
